Depersonalizacja i derealizacja to terminy, które w psychologii i psychiatrii odnoszą się do doświadczeń, które mogą być zarówno dezorientujące, jak i niepokojące. Choć oba te zjawiska mogą występować łącznie, mają różne mechanizmy i objawy. Często mylone ze sobą, są jednak odrębnymi zaburzeniami percepcji, które warto zrozumieć, by skutecznie podjąć leczenie. W tym wpisie postaram się wyjaśnić, czym są depersonalizacja i derealizacja, jakie mogą być ich przyczyny oraz jak je leczyć.
Czym jest depersonalizacja?
Depersonalizacja to stan, w którym osoba doświadcza poczucia oddzielenia od własnego ciała, myśli czy emocji. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często opisują siebie jako „obserwatorów” swoich własnych doświadczeń, jakby były na zewnątrz siebie, patrząc na swoje życie z dystansu. Może to wiązać się z odczuciem, że ich ciało nie należy do nich lub że ich myśli są obce i niekontrolowane. Często pojawiają się wrażenia, że otoczenie, w którym się znajdują, jest nierzeczywiste, ale głównym elementem depersonalizacji jest właśnie oddzielenie od siebie.
Zjawisko to jest dość powszechne – zdarza się każdemu z nas, szczególnie w sytuacjach skrajnego stresu, zmęczenia czy silnych emocji. Jednak kiedy depersonalizacja staje się chroniczna, może prowadzić do poważnych trudności w codziennym funkcjonowaniu.
A co to jest derealizacja?
Derealizacja, choć ściśle związana z depersonalizacją, odnosi się do wrażeń nierzeczywistości świata zewnętrznego. Osoby cierpiące na derealizację czują, że otaczający ich świat – ludzie, miejsca, przedmioty – są nierealne, jakby były częścią snu lub iluzji. Wrażenie to może być tak silne, że osoba ma trudności z odróżnieniem rzeczywistości od fantazji, a doświadczenie to może prowadzić do poczucia niepokoju i lęku.
Chociaż obie te zjawiska – depersonalizacja i derealizacja – mogą występować jednocześnie, derealizacja dotyczy przede wszystkim zewnętrznego świata, podczas gdy depersonalizacja skupia się na wewnętrznych przeżyciach jednostki.
Przyczyny depersonalizacji i derealizacji
Zarówno depersonalizacja, jak i derealizacja mogą być wynikiem różnych czynników, takich jak:
- Stres i traumatyczne przeżycia – Wielu pacjentów doświadcza depersonalizacji i derealizacji w wyniku silnego stresu, kryzysu emocjonalnego lub traumy (np. w wyniku wypadku, przemocy, czy straty bliskiej osoby).
- Zaburzenia psychiczne – Depersonalizacja i derealizacja często pojawiają się w kontekście zaburzeń takich jak depresja, zaburzenia lękowe, PTSD czy zaburzenia dysocjacyjne.
- Problemy z równowagą chemiczną mózgu – Niektóre badania sugerują, że zmiany w poziomach neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina, mogą przyczyniać się do wystąpienia tych zaburzeń.
- Substancje psychoaktywne – Nadużywanie narkotyków, alkoholu czy leków może prowadzić do doświadczeń depersonalizacji i derealizacji. Często jest to efektem działania substancji na układ nerwowy.
Leczenie depersonalizacji i derealizacji
Zarówno depersonalizacja, jak i derealizacja mogą być bardzo trudne do zniesienia, ale na szczęście istnieją skuteczne metody leczenia. Ważne jest, aby w przypadku pojawienia się tych objawów, nie bagatelizować problemu i szukać profesjonalnej pomocy.
- Psychoterapia – Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to jedna z najskuteczniejszych form leczenia depersonalizacji i derealizacji. Dzięki pracy z myślami, przekonaniami i emocjami pacjent może nauczyć się radzić sobie z niepokojącymi wrażeniami oraz rozpoznać mechanizmy, które je wywołują. W szczególności, pomocne jest zrozumienie, jak stres i lęk wpływają na postrzeganie siebie i świata.
- Terapia psychodynamiczna – W przypadku osób, u których objawy są wynikiem traumy lub głębszych problemów emocjonalnych, terapia psychodynamiczna może pomóc w zrozumieniu źródeł tych zaburzeń oraz w przepracowaniu niewłaściwych mechanizmów obronnych, które prowadzą do depersonalizacji i derealizacji.
- Farmakoterapia – według badań w tym momencie nie ma leków, które skutecznie by pomagały sobie radzić z depersonalizacją (nie ma różnic statystycznych pomiędzy wpływem leków a placebo). Bardziej skuteczna jest praca psychoterapeutyczna.
- Techniki relaksacyjne i mindfulness – Praca z ciałem, medytacja, oddychanie przeponowe czy joga mogą pomóc w redukcji stresu i napięcia, które są częstą przyczyną epizodów depersonalizacji i derealizacji. Zajęcia z mindfulness uczą bycia obecnym tu i teraz, co może znacznie poprawić zdolność do doświadczania rzeczywistości w sposób pełniejszy i bardziej zintegrowany.
Wnioski i podsumowanie
Depersonalizacja i derealizacja to zaburzenia, które mogą być przerażające i bardzo trudne do przeżycia, zwłaszcza gdy nie rozumie się, co się z nami dzieje. Kluczowe w leczeniu tych stanów jest zrozumienie, że są to zaburzenia percepcji, które mogą być skutkiem intensywnych emocji, stresu, traumy lub chorób psychicznych. Warto wiedzieć, że odpowiednia psychoterapia, czasem wsparta farmakoterapią, może znacząco poprawić jakość życia i pomóc odzyskać poczucie kontroli.
Jeśli zauważysz u siebie objawy depersonalizacji lub derealizacji, nie czekaj – poszukaj pomocy u specjalisty, który pomoże Ci zrozumieć, co się dzieje, i poprowadzi Cię przez proces leczenia. Pamiętaj, że te objawy, choć nieprzyjemne, nie muszą definiować Twojego życia na zawsze. Z pomocą odpowiednich narzędzi i wsparcia psychoterapeutycznego możesz odzyskać poczucie integralności i kontroli nad swoim życiem.
Chciałbym podkreślić, że ważne jest, aby nie traktować depersonalizacji i derealizacji jako czegoś, co można „przeżyć”. Istnieje skuteczne leczenie, które pozwala na poprawę jakości życia i pełne wyzdrowienie. Zachęcam do kontaktu, jeśli potrzebujesz wsparcia w radzeniu sobie z tymi trudnymi doświadczeniami.
Autor tekstu:
Przemysław Rosa – psychoterapeuta (z ukończonym 4 letnim szkoleniem w Laboratorium Psychoedukacji) i psychotraumatolog. Łączy w swojej codziennej pracy techniki z terapii psychodynamicznej (z wykorzystaniem terapii opartej na mentalizacji – MBT) wraz z pracą z ciałem i układem nerwowym (student Somatic Experiencing™, praktyk Brainspotting).