Leczenie traumy to złożony proces, który wymaga zastosowania różnorodnych podejść teoretycznych i technik terapeutycznych. Nie ma jednej skutecznej metody dla wszystkich osób. Części osób bardziej pomagają techniki Top-Down, inne osoby potrzebują dużo pracy z ciałem. Zanim przejdę do opisu poszczególnych podejść pozwól, że wytłumaczę różnicę w technikach bottom-up oraz top-down.
Praca bottom-up i top-down
- Bottom-Up koncentruje się na ciele i emocjach, co oznacza, że terapeuci skupiają się na somatycznych odczuciach i emocjach pacjenta. Metody takie jak Somatic Experiencing, Brainspotting i niektóre techniki DBT są przykładami tego podejścia.
- Top-Down natomiast skupia się na myśleniu i analizie poznawczej. Metody takie jak CBT i terapia narracyjna opierają się na rozumieniu myśli i przekonań pacjenta oraz ich wpływie na emocje i zachowania.
Obydwa podejścia są istotne i mogą być używane równolegle, aby skutecznie adresować różnorodne aspekty traumy.
Jakie są zatem najbardziej popularne metody pracy z traumą?
1. Ekspozycja
Ekspozycja, w szczególności w kontekście terapii poznawczo-behawioralnej, polega na stopniowym narażaniu pacjenta na bodźce związane z traumą. Martin Bohus, badacz i praktyk w tej dziedzinie (uczestniczyłem w 2024 roku w jego 4 dniowym szkoleniu dotyczącym pracy z traumą związaną z molestowaniem seksualnym), podkreśla, że kluczowe jest zrozumienie mechanizmów lęku i unikania. Celem ekspozycji jest zmniejszenie unikania i lęku poprzez bezpieczne konfrontowanie się z traumatycznymi wspomnieniami. Terapia ta może przyjmować różne formy, takie jak ekspozycja na żywo lub w wyobraźni.
Dodam tylko, że ekspozycja jako technika jest stosowana w różnych podejściach terapeutycznych. Często jest łączona przede wszystkim z CBT, ale Paul Wachtel, któremu jest bliskie podejście integracyjne, zwrócił jakiś czas temu uwagę, że de facto praca psychodynamiczna jest również ekspozycją: na emocje, fantazje, myśli – od których pacjent się odcinał. Krótko pisząc: leczenie traumy poprzez ekspozycję może być wykorzystywane przez terapeutów różnych podejść.
2. Somatic Experiencing™
Podejście Somatic Experiencing™ , opracowane przez Petera Levine’a, koncentruje się na ciele jako nośniku traumy. Levine zauważył, że traumatyczne doświadczenia często manifestują się w ciele, co prowadzi do zablokowanej energii i somatycznych objawów. Somatic Experiencing™ polega na pomocy pacjentom w uważnym odczuwaniu ich ciała i uwalnianiu zablokowanej energii poprzez świadome ruchy i odczucia. To podejście kładzie nacisk na integrację doświadczeń somatycznych z emocjami. Terapeuta w swoich interwencjach skupia się przede wszystkim na regulacji układu nerwowego.
Zainteresowanych podejściem SE odsyłam do książek Petera Levine’a – wydawnictwo Czarna Owca wydało kilka najważniejszych pozycji tego badacza i terapeuty.
3. Terapia Narracyjna
Terapia narracyjna opiera się na założeniu, że nasze życie i to, jak interpretujemy swoje doświadczenia, ma kluczowe znaczenie dla naszego samopoczucia. W kontekście traumy terapeuta pomaga pacjentowi w rekonstruowaniu narracji o swoich doświadczeniach, co pozwala na nadanie im nowego sensu. Pacjenci uczą się dostrzegać i zmieniać negatywne schematy myślowe, co prowadzi do większej autonomii i poczucia kontroli nad własnym życiem. Kluczowym elementem terapii narracyjnej jest oddzielenie osoby od problemu, co umożliwia skuteczniejsze radzenie sobie z traumatycznymi wspomnieniami.
4. Dialektyczna Terapia Behawioralna (DBT)
DBT, stworzona przez Marsha Linehan, łączy elementy terapii behawioralnej i poznawczej. Skupia się na regulacji emocji, tolerancji na stres oraz umiejętnościach interpersonalnych. W kontekście traumy, DBT pomaga pacjentom zrozumieć swoje emocje i doświadczenia, co pozwala na ich lepszą akceptację i integrację. Pacjenci uczą się technik uważności, co pozwala im na bycie obecnym w chwili obecnej i zmniejszenie intensywności reakcji na stres.
5. Brainspotting
Brainspotting to stosunkowo nowa metoda terapeutyczna, opracowana przez David’a Grand’a, która łączy w sobie elementy terapii somatycznej i neurobiologii. Metoda polega na identyfikacji „brainspotów” – specyficznych miejsc w polu widzenia, które są związane z przeżyciami traumatycznymi. Pacjent, skupiając się na tym punkcie, może uzyskać dostęp do emocji i wspomnień związanych z traumą, co umożliwia ich przetworzenie. Brainspotting pozwala na głębszą pracę z traumą, angażując zarówno aspekty emocjonalne, jak i fizyczne, a także przyczyniając się do zmniejszenia intensywności przeżyć.
6. Terapia Poznawczo-Behawioralna (CBT)
CBT skupia się na identyfikacji i modyfikacji negatywnych myśli i przekonań związanych z traumą. Celem jest zmiana myślenia pacjenta, co przekłada się na poprawę samopoczucia. Terapia ta często obejmuje techniki ekspozycji oraz naukę umiejętności radzenia sobie ze stresem.
7. Podejście Psychodynamiczne
Podejście psychodynamiczne do leczenia traumy koncentruje się na zrozumieniu nieświadomych procesów i konfliktów, które mogą wynikać z doświadczeń traumatycznych. W terapii psychodynamicznej pacjenci eksplorują swoje emocje, myśli i wspomnienia związane z traumą, co pozwala na odkrywanie ukrytych wzorców i mechanizmów obronnych.
Zdaniem Clary Mucci trauma może prowadzić do zniekształceń w postrzeganiu siebie i innych, a terapia psychodynamiczna pozwala na ich rewizję i integrację. Proces ten często wymaga czasu i cierpliwości, ale może prowadzić do głębokiego zrozumienia siebie i uzdrowienia.
Leczenie traumy: jakie podejście terapeutyczne zatem wybrać?
Ja zdecydowanie radzę nie ograniczać się tylko do jednej metody pracy. Sam zmagając się z traumą szukałbym terapeuty, który jest w stanie połączyć metody top-down oraz bottom-up. To też podejście, w które ja mocno wierzę stąd moja obecność na bardzo różnych szkoleniach (DBT, Brainspotting ale i Somatic Experiencing™ ).
Autor tekstu:
Przemysław Rosa – psychoterapeuta (z ukończonym 4 letnim szkoleniem w Laboratorium Psychoedukacji) i psychotraumatolog. Łączy w swojej codziennej pracy techniki z terapii psychodynamicznej (z wykorzystaniem terapii opartej na mentalizacji – MBT) wraz z pracą z ciałem i układem nerwowym (student Somatic Experiencing™, praktyk Brainspotting).
Bibliografia:
- Bohus, M. (2005). “Affective dysregulation and its treatment.” Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry.
- Grand, D. (2013). Brainspotting: The Revolutionary New Therapy for Trauma and Emotion. Sounds True.
- Levine, P. (2010). In an Unspoken Voice: How the Body Releases Trauma and Restores Goodness. North Atlantic Books.
- Linehan, M. M. (2014). DBT Skills Training Manual. Guilford Press.
- Mucci, C. (2017). “Trauma and the Unconscious: A Psychodynamic Perspective.” Psychodynamic Practice.
- Shapiro, F. (2018). Eye Movement Desensitization and Reprocessing: Basic Principles, Protocols, and Procedures. Guilford Press.
- van der Kolk, B. A. (2018). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. Czarna Owca.